انواع زنجیره تامین

انواع زنجیره تامین:
زنجیره‌ تامین، شبکه‌ای فعال است که ارتباط میان تولیدکنندگان، تامین‌کنندگان، ارائه دهندگان خدمات لجستیک و خریداران نهایی را امکان‌پذیر کرده و از دریافت سفارش تا تولید و توزیع محصولات را شامل می‌شود. این تعریف زنجیره تامین رو به جلو است و امروزه کمتر از این تعریف در مجامع علمی و عملیاتی استفاده میشود.
در رویکرد کلاسیک زنجیره تامین، هیچگونه مسئولیتی در قبال پایان حیات محصولات وجود نداشت. بنابراین زنجیره تامین معکوس و یا لجستیک معکوس برای تبدیل این محصولات به محصولاتی دوستدار محیط‎ زیست در زنجیره تامین وارد ادبیات این حوزه شد. در طول چند سال گذشته تکامل زنجیره‏های تامین منجر به گسترش رویکرد یکپارچه شد که هر دو زنجیره تامین رو به جلو و معکوس را بصورت هم زمان در یک زنجیره تامین بصورت حلقه بسته در نظر می‏گیرد. در زیر انواع زنجیره تامین تعریف شده است.

• زنجیره تامین رو به جلو(Forward supply chain):
زنجیره تامین مستقیم یا زنجیره تامین رو به جلو، عبارت است از مجموعه ای از فرآیندها برای تامین نیاز مشتری نهایی. این فرآیندها شامل کلیه فعالیت های مربوط به تامین کنندگان، تولید‏کنندگان، شرکت های ارائه دهنده خدمات، تاسیسات نگهداری و حمل و نقل، خرده‏فروشان و خود مشتری می‏باشد. این نوع از زنجیره تامین از تامین‏کننده شروع شده و به مشتری ختم می‏شود و معمولا برای ارسال کالای جدید در جهت تامین نیاز مشتری مورد استفاده قرار می‏گیرد. عملکرد این زنجیره به شکل قابل توجهی بر کاهش هزینه‌های زنجیره و افزایش رضایت مشتری تاثیرگذار است.
• زنجیره تامین معکوس(Reverse supply chain):
زنجیره تامین معکوس که از آن با نام لجستیک معکوس هم یاد می‌شود، مجموعه فعالیت‌هایی است که به منظور بازیافت یا بازگرداندن برخی محصولات یا بخشی از آن‌ها به چرخه تولید یا حذف و انهدام آن‌ها با اهداف زیست محیطی و یا کسب ارزش دوباره از محصولات انجام می‌گیرد.
در زنجیره تامین کلاسیک، محصول نهایی در جهت زنجیره و از تامین‏کننده به مشتری حمل می‏شود. اما در زنجیره تامین معکوس محصولات استفاده شده از مشتری به تامین کننده برگشت داده می‏شود، بازگشت محصولات هم از نظر هزینه و هم از لحاظ زیست محیطی ارزش‏مند خواهد بود.
زنجیره تامین معکوس میتواند تحت عناوین مختلف صورت پذیرد که در زیر به آن اشاره شده است:
• برگشت از مشتری (Customer Returns)
• فراخوان محصول (Product Recalls)
• تعمیرات (Repair and Overhaul)
• تولید مجدد (Remanufacturing)
• بازیافت محصولات (Recycling)
• مدیریت ضایعات (Waste Management)
• مدیریت ضایعات خطرناک (Hazardous Waste)

• زنجیره تامین حلقه بسته (Closed-loop supply chain):
یکپارچه کردن زنجیره تامین روبه جلو و معکوس در زنجیره تامین باعث ایجاد مفهوم زنجیره تامین حلقه بسته شد. در این نوع از زنجیره تامین یک سیستم یکپارچه کالای جدید را از تامین کننده به مشتری و کالاهای بازگشتی را از مشتری به تامین کننده منتقل می‏کند. بر اساس تعاریف جدید، زنجیره تامین حلقه بسته را طراحی، کنترل و بهره‏برداری از یک سیستم برای به حداکثر رساندن ارزش ایجاد شده در طول دوره عمر محصول و با بازگشت ارزش محصول در مراحل مختلف می‏نامند. مهمترین مزیت زنجیره تامین حلقه بسته نسبت به زنجیره تامین کلاسیک و معکوس، بهینه سازی منابع و حداقل سازی هزینه ها است.

فازهای تصمیم گیری در مدیریت زنجیره تامین
طراحی شبکه زنجیره تامین یکی از اجزای مهم فرآیند برنامه‌ریزی در مدیریت زنجیره تامین است، که معمولا شامل چندین تصمیم‌گیری زنجیره تامین با سطوح برنامه‌ریزی مختلف برای رسیدن به یک سیستم پیوسته و جهانی می‌باشد. با توجه به افق زمانی در نظر گرفته شده سطوح برنامه‌ریزی در زنجیره تامین می‌تواند استراتژیک ، تاکتیکی و عملیاتی باشد.
• تصمیمات استراتژیک (Strategic decision) تصمیماتی با افق برنامه ریزی طولانی است که معمولا در زنجیره تامین‌ها یک بار در شروع کار تعیین می‌شوند و شامل مکان تسهیلات، تعداد تسهیلات، ظرفیت تسهیلات، نوع تکنولوژی به کار رفته در تسهیلات، تعداد تامین کنندگان، ظرفیت هر تامین کننده، نقطه تجزیه و غیره می‏باشد. این تصمیمات در فاز طراحی زنجیره تامین گرفته می شود و تغییر در آنها با توجه به سطح اثر گذاری بالا در زنجیره تامین و همچنین هزینه های بالا معمولا بسیار محدود بوده و در شرایط خاص رخ میدهد.
• تصمیمات تاکتیکی (Tactical decision) تصمیماتی با افق برنامه‏ریزی کوتاه‏مدت تا میان مدت می‏باشد که تقریبا در هر دوره تعیین می‏گردد و شامل مقدار حمل‏ونقل در زنجیره، نوع وسیله حمل‏ونقل ، مقدار و نوع موجودی در زنجیره، مقدار و نوع خرید از تامین‏کننده، مدیریت دانش، مسیریابی توزیع و غیره می‏باشد. این تصمیمات در فاز برنامه ریزی زنجیره تامین گرفته می شود و تغییر در آنها معمولا با توجه به سطح متوسط اثر گذاری و هزینه های متوسط تغییر معمولا در انتهای یک دوره زمانی و بصورت کنترل شده رخ میدهد.
• تصمیمات عملیاتی (Operational decision) تصمیماتی با افق برنامه‏ریزی کوتاه‏مدت که معمولا بصورت روانه تعیین می‏گردد و شامل برآورده کردن تقاضای مشتری، قیمت گذاری، سطح خدمات ارائه شده و غیره می‏باشد. این تصمیمات در فاز اجرا گرفته می شود و با توجه به شرایط زنجیره تامین و در جهت بهبود هر چه بیشتر شاخص های عملکرد بصورت روزانه تغییر میکنند.


H. S. Kannan Govindan, "A review of reverse logistics and closed-loop supply chains: a Journal," Journal of Cleaner Production, pp. 371-384, 2017
S. &. M. P. Chopra, "Supply chain management: Strategy, planning and operation," Pearson Prentice Hall Inc. ISBN, pp. 81-7758-003-5, 2010.
D. S. &. T.-L. R. S. Rogers, "Going backwards: Reverse logistics trends and practices.," Center for Logistics Management, University of Nevada, Reno Reverse Logistics Executive Council, 1998.
V. D. R. &. V. W. L. N. Guide, "OR FORUM—The evolution of closed-loop supply chain research," Operations Research, vol. 57(1), p. 10–18, 2009.