نقش حمل و نقل زمینی در تجارت جهانی
حمل و نقل زمینی از مهمترین شیوه های حمل و نقل و جابجایی کالا و مسافر است
از ویژگی های حمل و نقل زمینی عبارت است از
قیمت مناسب مثلاً در مقایسه با حمله هوایی
بیشترین انعطاف پذیری و سرعت نسبی در مقایسه با حمل دریایی
امکان ارائه خدمات DOOR TO DOOR به عنوان یکی از مهمترین ویژگی حمل و نقل زمینی
یکی دیگر از مهمترین ویژگی حمل و نقل زمینی حمل نگله های سنگین و خارج از ابعاد متعارف است از لحاظ سهم این شیوه حمل اگرچه در ابعاد برون مرزی و در ممالکی که به آبهای آزاد دسترسی دارند در مقایسه با حمل دریای سهم کمتری را احراز میکند ولی در حمل و نقل زمینی در درون سرزمینی بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد و در مجموع عملیات حمل و نقل در سطح جهانی نیز جایگاه اساسی دارد
نقش چشمگیر حمل و نقل زمینی موجب و عامل اساسی در تدوین کنوانسیون‌های چون CMR ,ADR ,TIR بوده است و دامنه تاثیر آن به سایر بخشهای ذیمدخل در تجارت خارجی از جمله گمرک کشیده و موجب تسهیلات عمده‌ای گردیده است .
تقابل و شیوه حمل و نقل زمینی و وسایل به کار گرفته شده در این شیوه با مسئله محیط زیست خود تحرکی در فناوری تولید این وسایل به وجود آورده است . علاوه بر جنبه‌های فیزیکی و سخت افزاری مقوله نوآوری بسط و توسعه سیستم های نرم افزاری نیزبرای بهبود همه جانبه در این شیوه حمل و نقل هر روزه توجه بیشتری را به خود معطوف داشته و گسترش یافته است .
حمل و نقل زمینی در شبکه راه های کشور
جمهوری اسلامی ایران کشوری است نسبتاً پهناور که با 1/630/569 کیلومتر مربع مساحت و به دلیل برخورداری از موقعیت ممتاز جغرافیایی در منطقه خاورمیانه و آسیا از آن به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب یاد میکنند. در ایران نیز چون بسیاری از کشورهای جهان شیوه غالب در حمل و نقل زمینی شیوه ای است که سهم این شیوه در کل حمل و نقل درون مرزی کشور در حدود ۸۵ درصد واز حمل و نقل برون مرزی حدود ۵ درصد برآورده می شود طول شبکه راه های کشور در سال 1381 جمعاً حدود ۱۸۰ هزار کیلومتر بوده است.
راه های تحت پوشش وزارت راه و ترابری در حمل و نقل زمینی
آزادراه ها حدود ۹۰۰ کیلومتر
بزرگراه ها حدود ۳۳۰۰ کیلومتر
جاده های اصلی حدود ۲۴ هزار کیلومتر
راه های فرعی حدود ۴۰ هزار و ۸۰۰ کیلومتر
سایر راه ها حدود ۱۶ هزار کیلومتر
راه های تحت پوشش وزارت کشاورزی و جهاد سازندگی در حمل و نقل زمینی حدود ۹۵ هزار کیلومتر می باشد.
راه های تحت پوشش جهاد سازندگی را راههای عموماً روستایی اعم از آسفالت یا خاکی تشکیل می دهد.
نسبت راه هاو جاده های موجود به مساحت کشور حدود ۱۱ درصد است که نه تنها در مقایسه با کشورهای پیشرفته جهان بلکه در سطح کشورهای عضو اسکاپ نیز چندان رضایت بخش نیست در حالی که سهم ایران از کل شبکه راه های اسکاپ فقط ۴ درصد بوده است.
قرارداد در حمل و نقل زمینی
قرارداد در قانون مدنی ایران از عقود به شمار می‌آید و عقد عبارت است از این که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آنها باشد
شرایط اساسی عقد در حمل و نقل زمینی نیز عبارتند از
قصد طرفین و رضای آن ها
اهلیت طرفین
موضوع معین که مورد معامله باشد
مشروعیت جهت معامله
از جمله عقود ،عقد لازم است و عقد جایز.
عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشندو عقد جایز آن است که هریک از طرفین بتوانند هر وقتی که بخواهند آن را فسخ نمایند. سایر انواع عقوذ عبارتند از: لازم و جایز ،خیاری و منجر و ...
قوانین آمره ملی در باب قرارداد حمل و نقل زمینی
در فصل چهارم از قانون مدنی ایران که در باب اجاره است در ماده ۵۱۶ می گوید تعهدات متصدیان حمل و نقل زمینی برای حفاظت و نگهداری اشیا که به آنها سپرده می شود همان است که برای امانت دار مقرر است بنابراین در صورت تفریط یا تعدی ، مسئول تلف یا ضایع شدن کالا خواهد بود که برای حمل به آنها داده میشود و این مسئولیت از تاریخ تحویل به آنها خواهد بود آنچه که از این ماده استفاده می شود به اختصار این است که:
اولا این قانون متصدی حمل را در ردیف امین قرار می دهد.
ثانیه او را در صورت اثبات تفریط مسئول ضایع یا تلف شدن کالا که برای حمل به وی داده شده است می داند.
ثالثاً محدوده زمانی مسئولیت مزبور را از وقتی می داند که کالا در اختیار وی گذاشته شده است.
چگونگی تنظیم مذاکره و انعقاد یک قرارداد در حمل و نقل زمینی
قرارداد حمل و نقل زمینی مثل هر قرارداد دیگری دو طرف معامله وجود دارد یکی از طرفین مشتری و یا فرستنده کالاست که انجام حمل را به طرف دیگر که حمل کننده است واگذار میکند .
قرارداد حمل و نقل زمینی بایستی روشن و شامل اطلاعات مواد و مفادی باشد که به آنها اشاره خواهد شد بدیهی است قرارداد اساس روابط طرفین را تایید میکند و از این جهت حائز اهمیت است .انعقاد قرارداد حمل و نقل زمینی مستلزم مقدمات و اقداماتی است:
مشتری یابی و تماس با مشتری و کسب اطلاعات و نقطه نظرات وی . این اطلاعات را باید به طور دقیق یادداشت و بر اساس آن مبادرت به تهیه پیش‌نویس قرارداد نمود.
تهیه و تنظیم متن پیش نویس قرارداد در حمل و نقل زمینی که جهت بررسی و اظهارنظر به مشتری تسلیم میشود و باید ضمن رعایت مفاد قرارداد و مقرراتی که در قوانین و کنوانسیون های مربوطه آمده است شامل نکات و موارد زیر باشد :
مفاد و مندرجات یک قرارداد حمل و نقل زمینی
نام و نشانی کامل طرفین قرارداد که آن را امضا خواهد کرد .از یک طرف مشتری و از طرف دیگر حمل کننده منظور از نشانی آدرس رسمی محل کار هر یک از طرفین است که در آغاز قرارداد خواهد آمد و نکته بعد :
موضوع قرارداد حمل و نقل زمینی
که عبارت است از حمل محموله مشتری با قید مبدا مقصد نوع و مقدار کالا اگر قرارداد کلی یا برای یک دوره زمانی نوشته شده باشد بایستی در آن قید گردد که مشخصات هر محموله یا توسط فرستنده طی یک دستور یا سفارش حمل به حمل کننده ابلاغ خواهد شد.
تعهدات فرستنده در حمل و نقل زمینی
فرستنده یا مشتری به عنوان یک طرف قرارداد وظایف و مسئولیت هایی را عهده دار می شود که اهم آنها عبارتند از:
ابلاغ مکتوب اطلاعات و مشخصات کامل معموله به حمل کننده یا به عبارت دیگر توضیحاتی در خصوص کالا بر اساس قوانین ملی و مقررات بین المللی در حمل و نقل زمینی.
فرستند می بایست صحت اطلاعات داده شده در مورد محموله یا کالای موضوع حمل را برای حمل کننده تضمین نمایند .
در غیر اینصورت مسئول بوده و بایستی هر نوع ضرر و زیان ناشی از ارائه اطلاعات غلط را برای حمل کننده جبران نماید.
پرداخت به موقع کرایه و هزینه حمل و نقل زمینی :
در قرارداد بایستی نحوه پرداخت کرایه از پیش کرایه یا کرایه در مقصد و تامین آن توسط مشتری درج گردد .هزینه معطلی وسیله نقلیه ناشی از فعل مشتری و عوامل وی باشد بایستی صراحتاً در قرارداد به عنوان یکی از تعهدات مشتری درج کردد .
تعهدات حمله کننده در حمل و نقل زمینی
حمل کننده نیز به موجب قرارداد و متقابلا در برابر مشتری تعهداتی دارد که عمدتا عبارت است از حمل به موقع صحیح و سالم کالا از مبدا تا مقصد و تحویل آن به گیرنده مندرج در قرارداد یا دستور حمل و مستند به سند هم.
همینطور حمل کننده در حمل و نقل زمینی بایستی دستورات ویژه مشتری را در چارچوب قرارداد رعایت نموده و انجام دهد.
صورتحساب هزینه های حمل را تهیه و به موقع به برای مشتری ارسال دارد.
مسئولیت های مدنی خود را بیمه نماید.
به عوامل خود جهت انجام وظایف معمول دستورات و توصیه های لازم را داده و بنماید.
مشخصات کالا در حمل و نقل زمینی
چنانچه قرارداد ناظر بر ۱ محموله مشخص باشد در قرارداد و در غیر اینصورت برای هر محموله دستور حمل از طرف فرستنده ضمن عطف قرارداد ابلاغ میشود.
مشخصات کالا در حمل و نقل زمینی شامل موارد زیر است.
مقدار و حجم کالا، نوع، تعداد بسته ها مثلا عدل ، صندوق ،کارتون ،نگله.
علائم و شماره ها هرگونه اطلاعات ضروری دیگر.
ماهیت خطر در صورت خطرناک بودن کالا و ارائه دستورات لازم.
مبدا و مقصد در حمل و نقل زمینی باید مشخص باشد.
محل گمرگ و تشریفات گمرکی در حمل و نقل زمینی باید مشخص باشد.
محل تحویل کالا در حمل ونقل زمینی باید مشخص باشد.
محل تحویل کالا در حمل و نقل زمینی باید مشخص باشد.
درمقاله بعدی در خصوص حمل و نقل زمینی در سطوح ملی و بین المللی و کنوانسیون CMR صحبت خواهیم کرد.